Иджеванский филиал Ереванского государственного университета

Հայոց ցեղասպանության անմեղ զոհերի հիշատակին

2015թ. ապրիլի 24-ին ԵՊՀ Իջևանի մասնաճյուղում տեղի ունեցավ Հայոց ցեղասպանության անմեղ զոհերի հիշատակին նվիրված միջոցառում, որը կազմակերպել էր մասնաճյուղի ուսանողական խորհուրդը:

Ուղիղ հարյուր տարի առաջ, այդ օրը` 1915թ. ապրիլի 24-ին, մի գիշերվա ընթացքում բանտարկվեցին ու աքսորվեցին հայ լավագույն մտավորականները, քաղաքական գործիչները, արվեստագետները, հրապարակախոսներն ու գրողները:

Աքսորյալների մեծ մասը զոհ գնաց թուրք պաշտոնյաների, քուրդ ցեղապետների և գյուղերից ու քաղաքներից գումարված անհամար խուժանի խոշտանգումներին: Դեր Ձորի անապատում փռվել էին ծերերի, անմեղ մանուկների և կանանց անշունչ մարմինները…

Գրիչն անզոր է նկարագրելու այն խոշտանգումները, որոնց ենթարկվեցին Գր. Զոհրապը, Դ. Վարուժանը, Սիամանթոն, Ռ. Սևակը, Թլկանտինցին, Երուխանը և այլ մեծանուն մարդիկ:

Եվրոպական տերությունների աչքի առաջ տեղի էր ունենում Մեծ եղեռնը` 20-րդ դարի առաջին ազգասպանությունը:

Աշխարհի հնագույն ժողովուրդներից մեկն էր իր հայրենի բնօրրանում կոտորվում:

«Հոգեվարքի և հույսի ջահեր» շարքը բացող «Մահվան տեսիլք» բանաստեղծության մեջ Սիամանթոն ուրվագծում է այդ կոտորածի իրական պատկերը.

Կոտորա՜ծ, կոտորա՜ծ, կոտորա՜ծ…
Քաղաքներուն մեջ և քաղաքներեն դո՜ւրս,
Եվ բարբարոսներն արյուններով կը դառնան,
Մեռելներուն և ոգեվարներուն վրայեն,
Ագռավներու բազմություններ կ’անցնեն վեհեն,
Արյունոտ բերաններով ու գինովի քրքիջներով…

Օ՜, պատուհանները փակեցեք ու աչքերնիդ ալ,
Կոտորա՜ծ, կոտորա՜ծ, կոտորա՜ծ…

Կոտորածը ոչ միայն դառնում է ասելիքը խտացնող բառ-խորհրդանշան, այլև ստանում կենսական բովանդակություն: Քանի որ հայերին ստրկացնելը, նրանց ոգին ու միտքը սպանելը պարզապես անհնարին էր, թուրք-բորենիները որոշեցին ֆիզիկական բնաջնջման միջոցով հասնել հարցի լուծման արյունոտ վերջաբանին, որը նրանց այդպես էլ չհաջողվեց:

Ժողովրդի մի մասը հերոսական կռիվներով ու մաքառումներով փրկվեց կոտորածներից՝ ապաստան գտնելով Արևելյան Հայաստանում և Ռուսաստանի զանազան քաղաքներում, իսկ մյուս մասը սփռվեց աշխարհով մեկ ՝ ստեղծելով հայկական սփյուռք: Քչերը փրկվեցին:

Դա փրկություն էր, որը ոչ թե ուրախություն էր ծնում, այլ ափսոսանք: Ափոսանք մարդկային կորստի, որ գալիս է ամենազազրելի հանցանքից՝ եղեռնից:

Այնուամենայնիվ Հայաստանը՝ առանց հայերի, իսկ հայը արցունքի ծովից ժպտաց:

Եվ այսօր` 2015թ. ապրիլի 24-ին, հայն ապրում է՝ հիշելով իր հարյուրամյա ցավը, տագնապն ու սարսափը, Հայոց ցեղասպանության արդարացի ճանաչման պահանջով:

ԵՊՀ Իջևանի մասնաճյուղի ակտիվ ուսանողները պատրաստել էին հարյուրամյա Հայոց ցեղասպանության «Հիշում եմ և պահանջում» կարգախոսի խորհրդանիշ-անմոռուկներ և պաստառներ:

Միջոցառմանը ներկա համալսարանականներն իրենք այդ անմոռուկները փակցրին պաստառներին:

Այնուհետև բոլորը` մասնաճյուղի վարչական և պրոֆեսորադասախոսական անձնակազմի անդամները, ուսանողներ, Իջևանի քաղաքային իշխանությունների ներկայացուցիչներ, տարբեր կազմակերպությունների ղեկավարներ, բազում քաղաքացիներ միահամուռ շարժվեցին դեպի Իջևանում տեղադրված Հայոց ցեղասպության զոհերի հիշատակին նվիրված հուշահամալիր, ծաղիկներ ու ծաղկեպսակներ դրեցին հուշարձանին, հարգանքի տուրք մատուցեցին անմեղ զոհերի հիշատակին:

Աշխարհահռչակ հայ նկարիչ Արշիլ Գորկուն նվիրված գրական ցերեկույթ

2015թ. ապրիլի 22-ին` Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի կապակցությամբ, Իջևանի քաղաքային պատկերասրահում տեղի ունեցավ եղեռնից մազապուրծ, ամերիկահայ աշխարհահռչակ նկարիչ Արշիլ Գորկուն նվիրված գրական ցերեկույթ, որը կազմակերպվել էր Տուրիզմի կառավարման և մշակութաբանության ամբիոնի ասիստենտ Ա.Ուլիխանյանի կողմից:

Ցերեկույթին ներկա էին ԵՊՀ Իջևանի մասնաճյուղի վարչական և պրոֆեսորադասախոսական անձնակազմի ներկայացուցիչներ, արվեստագետներ, ուսանողներ, հյուրեր, մասնակցում էին «Կիրառական արվեստ» մասնագիտության երրորդ կուրսի ուսանողները:

Բացման խոսքով հանդես եկավ Ա.Ուլիխանյանը` ընդհանուր գծերով անդրադառնալով Արշիլ Գորկու արվեստին, նրանում արտահայտված հիմնական մոտիվներին, ընդգծելով նրա վաստակը ամերիկյան և առհասարակ համաշխարհային արվեստի մեջ:

Ապա մասնակիցները ներկայացրին Վանում ծնված ամերիկահայ նկարիչ Արշիլ Գորկու կյանքն ու անցած ստեղծագործական ուղին, որի վրա ամենախոր ազդեցությունն է ունեցել Հայոց ցեղասպանությունը:

Անդրադարձ կատարվեց Արշիլ Գորկու արվեստի առանձնահատկություններին, վերջինիս ունիվերսալ բնույթին:

Ամերիկայում նրան անվանում էին «Ամենաինտերնացիոնալ նկարիչ», «20-րդ դարի ինտելեկտուալ հեղափոխության զավակ»: Ոստանիկ Ադոյանի անունը քչերն էին լսել: Նա իր համար մի նոր անուն էր ընտրել` Արշիլ Գորկի և հենց այս անունով էլ հայտնի դարձավ ողջ աշխարհին որպես անցած հարյուրամյակի մեծագույն նկարիչներից մեկը:

Աշխարհահռչակ ամերիկահայ նկարիչ Արշիլ Գորկին (հայկական անունը՝ Ոստանիկ Սեդրակի Ադոյան) ծնվել է 1904թ. ապրիլի 22-ին Վանա լճի ափին գտնվող Խորգոմ գյուղում: Մկտության անունը Մանուկ Ոստանիկ Ադոյան է:

Նախնական կրթություն ստացել է Խորգոմի և Վանի հայկական դպրոցներում: Վանի ինքնապաշտպանության ժամանակ Գորկին օգնում էր աշխարհազորայիններին: Սակայն, երբ ռուսական բանակը Վանից դուրս է եկել, բոլոր հայերի նման Ոստանիկը ՝ մոր՝ Շուշանիկ Տեր-Մարտիրոսյանի և երեք քույրերի հետ 1915թ. հունիսի 15-ին գաղթում է Էջմիածին, ապա տեղափոխվում Երևան։ Ոստանիկը սովորում է Երևանի թեմական դպրոցում, որտեղ ուսանում է նկարչություն և փայտի փորագրություն։ 1916թ. մեծ քույրերը մեկնում են ԱՄՆ, 1919թ. սովից մահանում է մայրը։ Ոստանիկը և քույրը տեղափոխվում են Թիֆլիս, հետո Բաթում, իսկ 1920թ. մեկնում են ԱՄՆ։

1922թ. ընդունվում է Բոստոնի նկարչական դպրոց։ Երբ ընդունվում է Բոսթոնի Գեղարվեստի և դիզայնի դպրոց, փոխում է Մանուկ Ոստանիկ Ադոյան անունը` դառնալով Արշիլ Գորկի:

Մանուկը Գորկի ազգանունը վերցնում է ռուս գրող Մաքսիմ Գորկու ազգանունից, որին պաշտում էր և, նրա կարծիքով, մեծ հումանիստի և իր կյանքի պատմությունները բավականին նման են:

Ինչու՞ է մարդ փոխում իր անունը: Այս հարցին պատասխանելու համար անհրաժեշտ է իմանալ Արշիլ Գորկու պատմությունը, ավելի ճիշտ` նայել Թուրքիայի պատմության ամենամութ ժամանակաշրջանին:

Մանուկի երկրորդ անունը` Ոստանիկը, մնաց 1915թ. ցեղասպանության ժամանակ ավերված ու թալանված Վանի ավերակների տակ: Մանուկը, ով ցեղասպանությունից հետո փախել էր Երևան, այնուհետև` 1920թ., ԱՄՆ, ինչպես ռուսական ղեկավարության տակ գտնվող Հայաստանում, այնպես էլ ԱՄՆ-ում «այն հայերից» էր, ում մատնացույց էին անում: Իսկ Բոսթոնում նկարչության մասնավոր դասերի առաջին ուսուցիչը Մանուկին ասել էր, որ հայն ԱՄՆ-ում չի կարող նկարիչ դառնալ:

Մանուկն ակադեմիա ընդունվում է Արշիլ Գորկի անունով, բոլորը նրան ճանաչում էին որպես Ռուսաստանից փախած վրացի, գրող Մաքսիմ Գորկու հեռավոր բարեկամ: Գորկին արվեստի շրջանակ անցել է կեղծ անցյալով:

1924թ. տեղափոխվում է Նյու Յորք, սկզբում սովորում է Ազգային Ակադեմիայում, ապա Արվեստի Կենտրոնական դպրոցում, որտեղ էլ 1926-ից 5 տարի դասավանդում է գծանկար և գեղանկար։ 1933թ. միանում է նկարիչներին օգնության կառավարական ծրագրին (PWAP) և պատվերով ստեղծում Նյու Յորքի օդանավակայանի որմնանկար պանոն։ 1935թ. ամուսնանում է Մարնի Ջորջի հետ, սակայն մեկ տարուց ամուսնալուծվում է։ 1939թ.մասնակցում է Նյու Յորքի համաշխարհային ցուցահանդեսի դեկորատիվ աշխատանքներին։ 1941թ. ամուսնանում է Ագնես Մակգրոդերի հետ։

Վերջինս 2 դուստրերի հետ լքում է Գորկուն: 1945թ. նկարիչը տեղափոխվում է Ռոքբուրի Կոնեկտիկուտ։ 1946թ. այրվում են արվեստանոցը, 36 նկար և գրադարանը։ Նույն թվականին տանում է քաղցկեղի վիրահատություն։

1948թ. ավտովթարից վնասվում է ողնաշարը, որի պատճառով աջ ձեռքը դառնում է անաշխատունակ։ Չդիմանալով վերջին տարիների դժվարություններին` 1948թ. Գորկին ինքնասպան եղավ և հրաժեշտ տվեց կյանքին, Ամերիկային, Հայաստանին, երկրին, որը նա պաշտում էր:

Հայկական պարերն ու երգերը նրա համար միակ խթանն էին, իսկ մայրենի լեզուն օգնում էր մտածել գեղեցիկի մասին: Հատվածներ էր երգում «Անուշ» օպերայից, խնայում էր սննդի փողը, որպեսզի հայ գրողների գրքեր գնի: Գորկին աղքատ կյանք էր վարում, թեև այդ մասին երբեք և ոչ մի տեղ չէր խոսում:

Նրա լավագույն աշխատանքներից են` «Նկարիչն ու մայրը», «Նկարիչն ու նրա երևակայական կինը», «Նատյուրմորտ», «Ինքնանկար», «Պեյզաժ», «Սոչիի պարտեզները», քույրերի` Վարդուշի, Սաթենիկի, Ագապիի և այլոց դիմանկարները, որոնք ստեղծվել են 20-30-ական թվականներին, ռեալիստական ոճի մեջ:

Այս կտավներն իրենց տեղն են գտել աշխարհի խոշորագույն պատկերասրահներում` շնորհիվ իրենց յուրօրինակության, հին ու նոր արվեստների համադրության:
Գորկու արվեստը Ամերիկայում գլխավորել է մոդեռնիզմը` դառնալով 21-րդ դարի ամենակարևոր արվեստի ուղղություններից մեկը:

Նրա ստեղծագործությունների հետին պլանում ընկած է հարուստ հայկական մշակույթը, որը վերափոխել ու վերակազմել է կորուստ և ցավ ապրած, ցեղասպանությունից մազապուրծ փախածը:

1967թ. ֆրանսիական մամուլը գրեց. «Գորկին միակն է, ով կարողացավ ամերիկյան գեղանկարչությունը եվրոպական մակարդակի հասցնել»: Գորկին ժամանակակից ամերիկյան արվեստի նյույորքյան նկարչական դպրոցի հիմնադիրն է: Ամերիկայում 30-40-ական թվականներն անվանում են Գորկու շրջան:

Գորկին առանց բացառության մեծ ազդեցություն է թողել Ամերիկայի բոլոր խոշոր նկարիչների վրա: Արվեստում ի հայտ եկավ մի նոր` «Պոստգորկիական» ուղղություն: Շատ քիչ են պահպանվել Արշիլ Գորկու կտավները, քանի որ նկարչի արվեստանոցում բռնկված հրդեհի պատճառով շատերն անհետացել են, և ԱՄՆ-ում Գորկու յուրաքանչյուր նկարը համարվում է ազգային արժեք ու երկրի սահմաններից դուրս չի գալիս: Գորկու նկարները հնարավոր կլինեն Հայաստան տեղափոխել Գորկու քրոջ` Վարդուշի շնորհիվ, ով իր եղբոր նկարները կտակել է Հայ Առաքելական Եկեղեցուն:

Օտար արվեստաբանները բազում հոդվածներ և գրքեր են գրել Արշիլ Գորկու մասին: Եթե անցյալ դարի 60-90-ական թվականներին հրատարակված ալբոմներում այնքան մեծ տեղ չէր հատկացվում Գորկու հայկական ծագման, մանավանդ 1915թ. Մեծ եղեռնի ականատես լինելուն և դրա հետևանքներին ու ազդեցությանն իր նկարչական հետագա գործունեության վրա, ապա վերջին շրջանի արվեստագետների գնահատականներում այդ հարցը իր պատշաճ արժևորումն է ստանում:

Ցուցահանդես` նվիրված Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին

2015թ. ապրիլի 22-ից մայիսի 5-ը Իջևանի քաղաքային պատկերասրահում բացվել է ԵՊՀ Իջևանի մասնաճյուղի կիրառական արվեստի ֆակուլտետի դասախոսների և ուսանողների աշխատանքների ցուցահանդեսը` որպես յուրօրինակ հարգանքի տուրք Հայոց ցեղասպանության անմեղ զոհերի հիշատակին:

Ցուցահանդեսի բացմանը մասնակցում էին ԵՊՀ Իջևանի մասնաճյուղի վարչական և պրոֆեսորադասախոսական անձնակազմի ներկայացուցիչներ, արվեստագետներ, ուսանողներ և քաղաքացիներ:

Բացման խոսքով հանդես եկավ մասնաճյուղի տնօրեն Սամվել Առաքելյանը` մասնավորապես նշելով, որ Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին կազմակերպված միջոցառումները, այդ թվում` այս ցուցահանդեսը, սոսկ հիշատակի խորհուրդ չունեն, այլ անպայմանորեն ընդգրկում են ընտրված «Հիշում եմ և պահանջում» կարգախոսը` որպես Հայոց ցեղասպանությունը դատապարտելու համամարդկային ուղերձ, որ թեև այդ սարսափելի ոճիրից անցել է մեկ դար, սակայն հայ ժողովրդի վերքը չի սպիանում, նման եղեռնագործությունները չեն հնանում, մենք հիշում ենք և պահանջում, որպեսզի մարդկության պատմության մեջ դրանք երբևէ չկրկնվեն:

Ցուցահանդեսն իր բնույթով բազմաժանր է, ընդգրկում է Կիրառական արվեստի ֆակուլտետի 25 ուսանողների և 7 դասախոսների շուրջ 62 ստեղծագործություն:

«Կիրառական արվեստ» մասնագիտության երրորդ կուրսի ուսանողները` դասախոս Ա.Ուլիխանյանի ղեկավարությամբ, պատրաստել էին նաև գրական ցերեկույթ` նվիրված եղեռնից մազապուրծ, ամերիկահայ աշխարհահռչակ նկարիչ Արշիլ Գորկուն:

Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառում

2015թ. ապրիլի 23-ին ԵՊՀ Իջևանի մասնաճյուղում տեղի ունեցավ Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառում, որը կազմակերպել էր մասնաճյուղի «Տավուշ» ռազմահայրենասիրական ակումբը:

Միջոցառմանը մասնակցում էին ակտիվ ակումբականները, Իջևանի ավագ դպրոցի խմբապետները, Գետահովիտի զորամասի շնորհաշատ զինվորները:

Այն սկսվեց Հայ Առաքելական Եկեղեցու Իջևանի հոգևոր հովիվ Տեր Սիմեոնի աղոթքով:

Միջոցառման ընթացքում հնչեցին Մեծ եղեռնի զոհերի հիշատակին նվիրված երգեր, հեղինակային բանաստեղծություններ, եղան հայրենասիրական և ոգեկոչող ելույթներ («Դլե՜ յաման», «Ադանայի ողբը», «Կիլիկիա», «100 տարին էլ բոլորեց», «Մենք քիչ ենք, սակայն մեզ հայ են ասում», «Ապրելու ապրիլ», «Ուր էիր աստված», «Վրեժ», «Գինի լի՛ց» և այլն):

Հիմնավորվեց այն գաղափարը, որ ներկա սերունդը շատ լավ հիշում է թուրքերի կատարած եղեռնագործությունը և պահանջում, որ աշխարհը ճանաչի այն, որ նման ոճիրներն այլևս չկրկնվեն:

Միջոցառման վերջում «Տավուշ» ռազմահայրենասիրական ակումբի տասը անդամներ ստացան սերժանտական կոչումներ:

Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված կոնֆերանս

2015թ. ապրիլի 23-ին ԵՊՀ Իջևանի մասնաճյուղում տեղի ունեցավ Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված կոնֆերանս, որին հրավիրված էին մասնաճյուղի վարչական և պրոֆեսորադասախոսական անձնակազմի ներկայացուցիչներ, մարզի ռազմական և հոգևոր գործիչներ, ուսանողներ, հյուրեր:

Կոնֆերանսի պատվավոր հյուրն էր Վարուժան Կարապետյանը` Հերոսը:

Բացման խոսքով հանդես եկավ մասնաճյուղի տնօրեն պատմ. գիտ. թեկնածու, դոցենտ Սամվել Առաքելյանը` ողջունելով ներկաներին, Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի կապակցությամբ կատարելով պատմական համառոտ ակնարկ, մեկնելով ընտրված չորս` «Հիշողություն», «Երախտագիտություն», «Միջազգային պայքար» և «Վերածնունդ» գաղափարների խորհուրդը, ներկայացնելով քննարկվելիք հարցերը:

Հայոց եղեռնի անմեղ զոհերի հոգիների խաղաղության համար աղոթեց, ոգեկոչման խոսք ասաց Հայ Առաքելական Եկեղեցու Իջևանի հոգևոր հովիվ Տեր Սիմեոնը` մասնավորապես նշելով. «Ոչ միայն հիշում ենք, այլև ոգեկոչում, լինում պահանջատեր: Աստված օրհնի բոլորիս, Աստծո հովանավորչությունն ու համերաշխությունը մեր ընտանիքներին և երկրին»:

Ազդեցիկ ելույթով հանդես եկավ Հերոսը` Վարուժան Կարապետյանը` խոսելով Հայոց ցեղասպանության դաժան հետևանքների մասին, ընդգծելով, որ թուրք եղեռնագործները փորձեցին հայ ժողովրդին ոչ միայն ֆիզիկական ջարդի ենթարկել, այլև սպանել նրա ոգին, որը նրանց չհաջողվեց:

Ընդհանուր գծերով ներկայացրեց 20-ական թվականներին ծավալված «Նեմեսիս» գործողության մասին, ապա «Հայաստանի ազատագրության հայ գաղտնի բանակ» (անգլ.՝ Armenian Secret Army for the Liberation of Armenia (ASALA) կազմակերպության հիմնադրման և գործունեության մասին` նշելով, որ եղեռնից մազապուրծ, ճղակոտոր, աշխարհասփյուռ հայերի սրտում արյան մեծ կանչն էր, արյան ցավը, նրանց ճակատին` ստրկության, ամոթի, անպատվության սև մուրը, որից ազատվել էին ուզում:

Հերոսը մատաղ սերնդին պատգամեց հոգու և մարմնի բոլոր բջիջներով, անմնացորդ կերպով սիրել ու պաշտպանել հայրենիքը, նրան ծառայելը համարել մեծագույն պատիվ, երբևէ չկորցնել զգոնությունը, պատգամեց, որ առաջին հերթին պահանջենք ինքներս մեզանից, հետո ուրիշներից, որ այլևս երբևէ դատապարտված չլինենք ցեղասպան լինելու…

Այնուհետև «Ցեղասպանության պատճառները և հետևանքները» թեմայով զեկուցում ներկայացրեց պատմ. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր Աշոտ Ներսիսյանը` իր դիրքորոշումը տալով սեղմ բանաձևված հիմնադրույթների տեսքով, հետո առանձին-առանձին հիմնավորելով դրանք:

Ապա Հայոց լեզվի և գրականության ամբիոնի դոցենտ, բան. գիտ. թեկնածու Աիդա Սարհատյանը հակիրճ անդրադարձ կատարեց Մ.Գալշոյանի արձակին, որը անմար արձագանքն է եղեռնից մազապուրծ սասունցիների ցավի ու կարոտի. «Հայաթափուր Արևմտյան Հայաստանի բարձրիկ լեռների, նրա Մարութա սարի լանջերին գինաարբ ծաղիկներ են բուրում, բայց ո՞վ է քաղում այդ նուրբ թերթիկներով ծաղիկները, ու՞մ մնացին նրա սարերն ու ձորերը, արտ ու անտառները, երբ հայի աղոթքի վերջին շշունջները մարեցին վանքերի ավերակ խորաններում, և Էրգիրը դարձավ որբ, դարձավ հուշ ու հիշողություն… Հարյուր տարի է անցել, բայց ո՞վ է ասում հարյուր տարի: Եղեռնը երեկ էր, նախորդ օրը, մի շաբաթ առաջ… Եղեռնի ականատեսը, զոհն ու վիշտը կրողը մեր ժողովրդի միայն մի` արևմտյան հատվածը չի եղել: Մեծ ողբերգության ահազարհուր կսկիծն այս և բոլոր հարյուրամյակներում ապրող հայերի բոլոր սերունդներն են ապրելու միշտ…»:

Կոնֆերանսը եզրափակվեց գրական-երաժշտական միջոցառումով, որը կազմակերպել էին մասնաճյուղի «Տավուշ» ռազմահայրենասիրական ակումբի սաները: